Handelsgedrag De gamification van de beurshandel bezorgt toezichthouders wereldwijd kopzorgen. Spelelementen maken riskante producten gevaarlijk aantrekkelijk. Toch kunnen ze de onervaren belegger ook helpen.
Het begint met een gratis aandeel, dat je zelf mag ‘openkrassen’ op het schermpje van je eigen telefoon. Vervolgens zie je de digitale confetti neerdalen op het scherm van je telefoon en word je uitbundig gefeliciteerd: jij bezit nu één aandeel van bedrijf X. Nodig nu een vriend uit en ontvang nog één gratis aandeel.
Was beginnen met beleggen ooit leuker? De spelletjes-achtige methodes van de Amerikaanse app Robinhood, uit dit bovenstaande voorbeeld, hebben de markt voor mobiel beleggen stevig opgeschud. Ze trekken vooral een nieuwe generatie, van steeds jongere beleggers.
Toch kan het gebruik van dit soort spelelementen, ook wel gamification genoemd, niet alleen leuk, maar ook riskant zijn. Een mogelijk gevolg is dat de nieuwe belegger de handel op de beurs gaat zien als een spannend spel zonder serieuze consequenties. Denk aan jongeren die elkaar online uitdagen om bepaalde aandelen te kopen, of samen een beursspel spelen. Denk ook aan de run op ongereguleerde cryptomunten waarvan de waarde telkens alle kanten op schiet, en de opgeleefde belangstelling voor riskante hefboomproducten als turbo’s. Die worden dan met behulp van agressieve marketingtechnieken uit de online gaming- en kansspelindustrie op de markt gebracht.
„Bij gamification moet je denken aan uitnodigende elementen die echt aan games raken”, zegt Ruben Cox, universitair gastdocent financiële economie aan de Rotterdamse Erasmus Universiteit en werkzaam voor ING. „
Denk aan een verhaallijn in een app waarin je een level verder kunt komen. Of aan badges die je ‘wint’ door achievements , iets doen of bereiken zoals handelen in bepaalde markten of producten. Maar ook bijhouden van een wekelijkse ranglijst in een beursspel is echt iets wat gedrag beïnvloedt. Het daagt bepaalde mensen uit bovenaan die ranglijst te komen, zeker de wat jongere doelgroep.”
Cox, eerder werkzaam voor de Autoriteit Financiële Markten (AFM), onderzocht in het najaar van 2018 handelsgedrag van particuliere beleggers. Hij concludeerde dat zo’n 7 procent dwangmatig of verslaafd handelsgedrag vertoonde. „Zij hadden moeite om te stoppen. Daarbij kan je parallellen met een gokverslaving trekken.”
Toegegeven: het wordt de startende belegger tegenwoordig ook niet bijster moeilijk gemaakt een stap naar de beurs te maken. Een lage inleg, relatief weinig transactiekosten, webforums vol tips en trucs en altijd een beleggingsapp bij de hand. Intussen zorgt de historisch lage spaarrente ervoor dat sparen je geld kost, kan je door de coronabeperkingen minder geld uitgeven en houd je ook nog eens zeeën van vrije tijd over. Tel de almaar stijgende beurzen daarbij op en er ontstaat een nagenoeg perfecte mix die ook de laatste twijfelaars over de streep trekt.
„Van oudsher is de gemiddelde Nederlandse belegger ongeveer 55 jaar. Dat is door de instroom van met name jonge beleggers gezakt naar rond de 50”, zegt Reg van Steen, die bij onderzoeksbureau Kantar de nieuwe groep beleggers in beeld bracht. Hij wijst op een tweede trend. „Er stappen ook steeds meer vrouwen in. Hun aandeel is in deze eeuw gegroeid van 20 naar 30 tot 35 procent. Dat komt doordat jonge vrouwen inmiddels hoger opgeleid zijn dan jonge mannen en daarmee samenhangend financieel autonomer zijn geworden.”
Dat blijkt wel uit de jongste cijfers. Het aantal Nederlanders dat belegt, is vorig jaar met 160.000 gestegen tot 1,6 miljoen, meldde toezichthouder AFM vorige maand. Wat opvalt: iets meer dan de helft van de nieuwkomers is jonger dan 35 jaar.
Al moeten we volgens Van Steen nu ook weer niet denken dat heel Nederland intussen belegt. De laatste echte opleving was in de zomer van 1997, de zogenoemde ‘campinghausse’, waarbij beleggers en masse met hun eerste mobieltje orders bellend doorgaven vanaf hun vakantieadres. Van Steen: „Nederland is echt een spaarland. Al zie je dat toch wel een beetje veranderen.”
Uit het AFM-onderzoek komt nog iets anders naar voren: de huis-tuin-en-keukenbeleggers van nu hebben zelfvertrouwen. Ze omschrijven zichzelf minder vaak als voorzichtig, en zij die via een app beleggen, voeren meer transacties uit. „Beleggingsapps kunnen verstandige keuzes makkelijk maken of juist moeilijk”, zegt een AFM-woordvoerder. „Als deze apps gratis transactietegoed aanbieden, kan dat mensen verleiden om – ook als hun tegoed al op is – veel transacties te doen.” De AFM zegt ontwikkelingen als gamification en gratis beleggen „nauwgezet” te volgen.
Al kan de sturende techniek van gamification uiteindelijk ook in het belang van de belegger werken. Die geeft aanbieders een nieuwe set mogelijkheden om klanten online of binnen apps spelenderwijs te informeren over risico’s en zo beter op te leiden, verwacht de toezichthouder. Dat moet leiden tot het aanbrengen van filters binnen beleggingsproducten, om klanten die niet tot de doelgroep behoren te weren. Door gedrag te monitoren, zou dan tijdig kunnen worden ingegrepen op het moment dat een gamer het behalen van het volgende level belangrijker vindt dan zijn of haar financieel welzijn.
Dit artikel werd eerder gepubliceerd op NRC.nl
